การปลูกข้าวไร่

 

          การคัดเลือกเมล็ดพันธุ์ข้าว

 

                   การคัดเลือกเมล็ดข้าวที่ใช้ในการปลูกข้าวไร่นั้นถือได้ว่าเป็นหลักการพื้นฐานของการปลูกข้าวเลยก็ว่าได้ เมล็ดข้าวที่นำมาปลูกนั้นจะต้องมีความแข็งแรง ทนทานต่อโรคต่างๆ และต้องเป็นเมล็ดข้าวที่มีความสมบูรณ์เต็มที่ พร้อมที่จะนำไปลงพื้นที่เพาะปลูก

                   ข้าวไร่ที่ถูกนำมาปลูกนั้น เมล็ดพันธุ์ข้าวที่ได้มานั้นเป็นการเก็บและคัดเลือกเมล็ดพันธุ์ข้าวที่สมบูรณ์ที่สุด เพื่อนำมาแยกเก็บไว้เพื่อไว้ใช้ในการปลูกข้าวในไร่ถัดไป โดยเมล็ดข้าวที่แยกเก็บไว้นี้ เรียกว่า เชื้อข้าว หรือหัวเชื้อข้าว ที่จะใช้ในการปลูกในปีถัดไปนั่นเอง ทั้งนี้ข้าวไร่ที่ทำการปลูกนั้นมีทั้งข้าวเจ้าและข้าวเหนียว ซึ่งมีความหลากหลายในสายพันธุ์อีกเช่นกัน โดยข้าวเจ้าที่ปลูกส่วนมากจะเป็น ข้าวขาว ข้าวแผ่ ข้าวลาย และข้าวเหนียวที่ปลูกจะเป็น ข้าวขาว ข้าวก่ำ ข้าวป่าซาง เป็นต้น ซึ่งจะเห็นได้ว่าพันธุ์ข้าวที่นำมาปลูกนั้นเป็นพันธุ์ข้าวที่นิยมปลูกกันโดยทั่วไป และข้าวที่เป็นข้าวพื้นถิ่นของพื้นที่เพาะปลูก

 

           วิธีการปลูก

                     

                    การปลูกข้าวไร่นั้นมีขั้นตอนการปลูกที่ไม่ยุ่งยากเท่ากับการปลูกข้าวนาที่จะต้องมีการเพาะกล้าก่อนถึงจะนำลงไปปักดำ และการปลูกข้าวนายังสามารถที่จะทำได้หลายวิธีกว่าข้าวไร่ ซึ่งข้าวไร่ที่เราได้ทำการเก็บข้อมูลมานั้นมีวิธีการปลูกข้าวเพียงวิธีเดียว และเป็นวิธีที่สืบทอดต่อกันมาหลายอายุคนแล้ว นั่นคือ การปลูกแบบหยอดหลุม วิธีการปลูกสามารถแบ่งออกเป็น 3 ขั้นตอนง่ายๆ ดังนี้

                                  1.ขั้นตอนการเตรียมพื้นที่การปลูกข้าว

                                       ต้องทำการปรับสภาพพื้นที่ในการปลูกข้าวให้เหมาะสม คือ การถางหญ้าและวัชพืช ออกจากบริเวณที่ใช้ในการปลูกข้าว จากนั้นนำไม้ไผ่ปลายแหลม หรือ เสียม ทำการเจาะรู ขุดหลุม ให้มีขนาดประมาณกำปั้นมือเรา โดยทำการขุดหลุมเรียงกันเป็นแนวไปเรื่อยๆจนทั่วบริเวณที่ต้องการปลูกข้าว

                                  2.ขั้นตอนการใส่เมล็ดข้าว

                                            นำเมล็ดพันธุ์ข้าวที่เตรียมไว้ หรือ เชื้อข้าวที่เตรียมไว้ นำมาใส่ลงไปในรูหรือหลุมที่เตรียมไว้ ในปริมาณที่พอเหมาะหรือประมาณ1หยิบมือ เพราะในข้าวที่ใส่ลงไปนั้นอาจไม่ได้งอกออกเป็นต้นทุกเมล็ด จะต้องมีบางเมล็ดที่ไม่สามารถแตกตัวออกมาได้ แต่หากหลุมไหนเกิดเป็นต้นขึ้นมาจำนวนมากเกิน จะทำการแยกกอข้าวออกมาบางส่วนและนำไปปลูกในพื้นที่สำรอง

                                  3.ขั้นตอนการกลบหลุม

                                          หลังจากที่นำเชื้อข้าวใส่ลงหลุมครบทุกหลุมแล้ว จะทำการนำดินมากลบปิดปากหลุมเพื่อไม่ให้นกหรือแมลงอื่นๆมากัดกิน แต่ในบางพื้นที่จะไม่ทำการกลบปากหลุม แต่จะรอให้น้ำฝนที่ตกลงมาชะหน้าดินให้มาปิดปากหลุมเอง ถือได้ว่าเป็นการพึ่งพิงธรรมชาติอย่างมาก

 

            การดูแลรักษา

 

                     น้ำ หลังจากที่ได้เริ่มทำการปลูกข้าวไร่แล้วชาวบ้านจะปล่อยให้เป็นหน้าที่ของธรรมชาติในการดูแลคือการรดน้ำพรวนดินจากสายฝนที่ตกลงมา กล่าวคือ น้ำที่ใช้ในการปลูกข้าวไร่จะเป็นน้ำฝนเพียงอย่าง หากปีไหนที่มีฝนตกชุก ข้าวในปีนั้นจะได้ผลผลิตที่เยอะและมีเมล็ดที่สมบูรณ์ แต่หากปีไหนฝนตกไม่มากนัก ข้าวในปีนั้นจะให้ผลผลิตที่น้อยและเมล็ดข้าวที่ได้จะไม่มีคุณภาพเท่าที่ควร ทำให้รู้สึกถึงการขาดทุน ในการปลูกข้าว ชาวบ้านจพทำการปลูกรอบสอง คือการปลูกข้าวเพิ่มจากเดิมที่ปลูกในรอบแรก ส่งผลให้บางปีมีการเก็บเกี่ยวถึงสองครั้งเพื่อรอให้ข้าวออกรวงเต็มที่จากข้าวทั้งสองรอบที่ได้ปลูก

                     ศัตรูพืช และ วัชพืช เนื่องจากการปลูกข้าวไร่ต้องทำการปลูกเฉพาะฤดูฝนเท่านั้น ทำให้หญ้าและวัชพืชเติบโตเร็วเช่นกันจะต้องทำการถอนทิ้งเพื่อไม่ให้วัชพืชเหล่านี้มาแย่งอาหารไปจากต้นข้าวที่เราปลูก แต่ด้วยพื้นที่ในการปลูกข้าวไร่เป็นดอย เป็นพื้นที่สูง และมีบริเวณกว้าง ทำให้แรงงานคนเพียงอย่างเดียวไม่ทันต่อการเติบโตของวัชพืชเหล่านั้นทำให้ชาวบ้านหันไปเพิ่งสารเคมีในการกำจัดวัชพืชและศัตรูพืช เพื่อลดการใช้แรงงานคนที่ไม่เพียงพอ

                   ดิน การเตรียมดินถือได้ว่าเป็นสิ่งหนึ่งที่สำคัญเช่นกัน เนื่องจากพื้นที่ทำการปลูกข้าวไร่เป็นพื้นที่สูงและราดเอียง ทำให้เวลาฝนตกฝนจะชะล้างหน้าดินลงไปพร้อมสารอาหารและแร่ธาตุต่างๆในดินออกไปด้วย การปลูกพืชหมุนเวียนเป็นอีกหนึ่งช่องทางที่เป็นการฟื้นฟูดินให้ยังคงมีแร่ธาตุสารอาหารหลงเหลืออยู่บ้าง และยังถือได้ว่าเป็นการใช้พื้นที่ในการเพาะปลูกให้เกิดประโยชน์อีกด้วย เพราะฤดูที่ไม่ใช่ฤดูฝนจะทำการปลูกพืชชนิดอื่นๆเข้ามาเพื่อเป็นช่องทางหารายได้และบำรุงดิน เช่น พืชตระกูลถั่ว ข้าวโพด สับปะรด เป็นต้น หรือจะเป็นการใช้ ปุ๋ยเคมี เข้าช่วยบำรุงดินให้มีแร่ธาตุสารอาหารมากยิ่งขึ้น เพราะเนื่องจากฝนที่ชะล้างหน้าดินที่ได้พูดถึงไปแล้วนั้นทำให้ดินสูญเสียแร่ธาตุสารอาหารไป ชาวบ้านจำเป็นต้องหาสารอาหารและแร่ธาตุที่จำเป็นต่อการเจริญเติบโตของข้าวมาบำรุงให้ต้นข้าวออกผลผลิตที่เพียงพอต่อความต้องการ

 

             การเก็บเกี่ยว

 

                         หลังจากปลูกข้าวได้ประมาณ 4 เดือน ต้นข้าวจะออกรวงพร้อมที่เก็บเกี่ยว โดยในการเก็บเกี่ยวข้าวชาวบ้านจะเกี่ยวข้าวด้วยวิธีการลงแขก หรือที่ชาวบ้านเรียกว่า การเอามื้อ คือ การที่ทุกคนในชุมชนช่วยกันเกี่ยวข้าวในแต่ละไร่ และจะทำสลับกันเช่นนี้จนครบทุกไร่ แต่ในบางไร่จะมีการจ้างแรงงานคนเข้ามาเป็นแรงงานหลักในการเก็บเกี่ยวข้าวในไร่ แต่จะไม่มีการใช้รถหรือเครื่องจักรเข้ามาช่วยเก็บเกี่ยวข้าว เพราะเนี่องจากพื้นที่ที่ทำการปลูกข้าวเป็นพื้นที่ภูเขา มีพื้นผิวที่ไม่เรียบ และเป็นทางราดชันเสียส่วนใหญ่ ทำให้ต้องใช้แรงงานคนเป็นกำลังหลักในการเก็บเกี่ยวข้าว